Harlingen als gedenkplaats voor vergeten groep slachtoffers

Het gaat dus niet om de bekende zaken, zoals de moord op Marianne Vaatstra, maar juist om onbekende slachtoffers waar we vaak nog nooit van hebben gehoord en van wie we geen idee hebben hoe ze er uit hebben gezien. Kortom: Slachtoffers zonder gezicht.

De stad Harlingen neemt een centrale plaats in bij dit nieuwe initiatief. Vuyk: “Het is een prachtige gelegenheid om vanuit onze stad iets bijzonders te creëren dat voor ons hele land van belang is en waar zeker veel belangstelling voor zal zijn.” Harlingen is bovendien geen willekeurige locatie. Vuyk: “Er zijn maar weinig mensen die beseffen dat onze provincie al jarenlang een speciale voortrekkersrol speelt bij het herdenken van slachtoffers van geweldsmisdrijven. Harlingen kan bovendien haar bijzondere historie naar voren schuiven, want in 1859 is in onze stad Aafke Monsma (28) doodgestoken: een jonge moeder uit de onderklasse - geen vast werk, geen huis, geen geld - die volgens mij als een typisch voorbeeld van een slachtoffer zonder gezicht kan worden beschouwd. De moord zelf is heel beroemd geworden, maar wie het meisje was en hoe ze eruit zag, dat weet niemand. In die tijd was het al heel bijzonder als er een foto of een tekening van je werd gemaakt, maar voor een arm meisje als Aafke was dat natuurlijk niet weggelegd.”

Het kunstproject ‘Slachtoffers zonder gezicht’ bestaat uit verschillende onderdelen. Een eerste doelstelling is een blijvend monument, zoals bijvoorbeeld in Parijs de Eeuwige Vlam voor de Onbekende Soldaat. Vuyk: “Maar het kan ook een heel ander soort monument worden. Het hangt ervan af welke ideeën er de komende tijd naar voren zullen worden gebracht.”
Een prachtige datum voor de onthulling zou zaterdag 20 september 2014 kunnen zijn. Vuyk is namelijk bezig om te proberen de Dag Herdenken Geweldsslachtoffers (DHG) naar Harlingen te halen. Dit jaarlijkse evenement, dat altijd in september wordt gehouden, krijgt steeds meer allure, mede doordat de koningin of de minister-president, samen met andere leden van het kabinet, vooraanstaande politici en bestuurders erbij aanwezig zijn. Hierover worden momenteel gesprekken gevoerd met de Stichting DHG en de gemeente Harlingen. Vuyk: “Het is allemaal nog in een beginstadium maar de eerste reacties zijn positief. De DHG vindt het een heel goed initiatief om onbekende slachtoffers nog nadrukkelijker te gaan betrekken bij hun herdenkingsdag en Harlingen kan zich de komende twee jaar landelijk profileren als een ‘open’ stad die midden in de samenleving staat en die op een positieve manier begaan is met het noodlot dat ieder jaar weer een paar honderd landgenoten treft, waaronder soms zelfs heel jonge kinderen.”

Daarnaast zal er een oproep komen aan kunstenaars (lokaal, provinciaal en landelijk) om een werk te maken dat op het thema ‘Slachtoffers zonder gezicht’ is geïnspireerd. Deze zullen worden gepresenteerd en tentoongesteld tijdens verschillende exposities. Vuyk: “Ik wil dit in twee fases doen. Eerst tot de zomer van 2013 in Harlingen en de rest van Friesland en dan tot de zomer van 2014 in heel Nederland. Zo ontstaat een prachtige opmaat naar de einddatum, de landelijke herdenkingsdag.” Mogelijk komt er een kunstboek waarin de beste werken zullen worden opgenomen. “Een tweede eerbetoon”, aldus Vuyk.

Aan het eind van de KEIK-lezing in de Grote Kerk werd afgelopen vrijdag al een eerste schilderij onthuld. Het is gemaakt door de Harlinger kunstenares Mirjam Vuyk en de titel luidt - uiteraard - Slachtoffers zonder gezicht. Nadat het laken - dat tijdens KEIK 2012 de hele week mysterieus over het doek had gehangen - was weggetrokken, brak een spontaan applaus uit vanuit het publiek.

Het project ‘Slachtoffers zonder gezicht’ begint maandag 3 september aanstaande officieel, de eerste dag na de zomervakantie. De startdatum is een bewuste keuze, want het is de sterfdatum van Aafke Monsma. Wat er die maandag in Harlingen precies gaat gebeuren staat nog niet vast. Vuyk: “Ik ga er alles aan doen om er een mooie, gedenkwaardige bijeenkomst van te maken.” De voorlopige einddatum is 20 september 2014, de Dag Herdenken Gelweldsslachtoffers.

Wie meer wil weten over het project moet de website www.vuykenco.nl in de gaten houden. Wie een goed idee heeft of mee wil werken aan het project kan zich melden via info@vuykenco.nl.