Harlinger zeeman schrijft boek over geschiedenis zeerecht

Door Johan van der Wal

In zijn inleiding schetst De Jong hoe de mens in de oudheid ontdekte dat het water draagkracht heeft en dat de wind als aandrijving is te gebruiken. Voer men aanvankelijk alleen nog maar langs kusten, toen de kunst van het navigeren tot ontwikkeling kwam ging men ook de zeeën op. Daarmee kwam de overzeese, internationale handel op gang. De verschillende volkeren die op zee voeren leerden daarbij samen te werken en hun ontmoetingen dwongen tot het maken van afspraken. Zo ontstond, ook op zee, het gewoonterecht. Vaak legde men aan het begin van een zeereis een eed af teneinde iedereen zich aan de boordregels te laten houden. Later werd, net als op de wal, ook op zee getracht om door middel van geschreven wetten de omgang met elkaar vast te leggen en het bezit te garanderen. De Jong geeft in dit boek een overzicht van de evolutie van het zeerecht door de ontwikkelingen in de zeevaart, gezien tegen de achtergrond van de vorming van nationale staten.

Oudheid
Het boek bestaat uit drie delen. Deel 1 beschrijft het tijdvak tot aan de Middeleeuwen. De Jong start dit deel in de oudheid, waarin Indiërs, Arabieren en Phoeniciërs de eerste zeevaarders waren. Op het Griekse eiland Rhodos werd voor het eerst in Europa het maritiem recht op schrift gesteld. Het maritieme wetboek van Rhodos is waarschijnlijk ontstaan uit het mondelinge gewoonterecht van de oostelijke Middellandse Zee en de noordelijke kusten van de Indische Oceaan, aldus De Jong. Vervolgens gaat hij in op de wijze waarop de Romeinen juridisch gezien met de zeeën omgingen. Daarbij komt het begrip res communes aan de orde: zaken die van iedereen zijn, zoals lucht, licht en stromend water. Daarentegen waren res nullius zaken die nog niet door mensen in bezit waren genomen. Verder gaat De Jong in dit deel in op de activiteiten van de Indiërs, die handel dreven met Romeinen en Grieken. Het oudst bekende zeerecht in Noord-Europa is in 1286 vastgelegd in de Rollen van Oléron. Dat laatste was een oud Noormannen-eiland in de Golf van Biskaje, een belangrijke plek voor de handel in wijn en bovendien met open verbindingen naar zowel Zuid als Noord. In de Rollen waren regels vastgelegd over de wijze waarop men zich aan boord van een schip diende te gedragen. Ook het maritiem recht van Malakka, dat vastgelegd was in een wetboek, komt aan de orde.

Moderne tijd
Deel 2 beslaat de periode vanaf de Middeleeuwen tot de Tweede Wereldoorlog. Allereerst beschrijft De Jong hierin de scheepstypen die aan het eind van de Middeleeuwen werden gebruikt, waarna hij ingaat op de maritieme activiteiten van Spanje en Portugal in deze periode. Om te voorkomen dat beide zeevarende volkeren elkaar voortdurend in de haren vlogen verdeelde paus Alexander VI in 1493 de wereld in twee delen: voor Spanje Zuid- en Noord-Amerika en voor Portugal Azië, Afrika, Australië en Europa. Ook de rol van de Nederlanders blijft natuurlijk niet onbesproken: veel aandacht is er dan ook voor hun maritieme activiteiten door middel van onder meer de VOC en natuurlijk voor Hugo de Groot, die in 1609 het internationale zeerecht vastlegde in zijn Mare Liberum. Als reactie daarop verscheen overigens in 1635 Mare Clausum van de Engelsman John Selden.
In het laatste deel komt de moderne tijd aan de orde met allerlei zaken die invloed hebben gehad op de ontwikkeling van het zeerecht, zoals piraterij, scheepsrampen en goedkope vlaggen. De Jong besluit zijn boek in het nawoord met zijn eigen ervaringen als zeevarende, die de aanzet tot het schrijven van dit boek zijn geweest.
Een interessant boek, jammer alleen dat het in het Fries is geschreven want het had zeker een breder publiek verdiend dan alleen het Friestalige.

Jaap de Jong: ‘See Rjocht yn ’e skiednis fan ’e skipfeart’. 94 Pagina’s, rijk geïllustreerd. Uitg. Boornmeer. ISBN 978 90 5615 273 4. Prijs € 14,90. Op het omslag prijkt een schilderij van Jan Roos.